Van Zen naar Zien.

De mensen van vandaag lijden aan een ernstige ziekte. Nee , ik bedoel nu niet Corona, ik bedoel een geestelijke ziekte. Die overal rondgaat en iedereen aansteekt.  Dat is de ziekte van het verloren gaan van historisch besef. Wij leven helemaal in het heden , iemand heeft dat omschreven als : leven op de punt van de tijd .. Niet op een lijn , met een voor  en een na,  nee, in het nu. De Europese mens is een “past-less, future-less being, born anew at each moment” ( C.Lasch Culture of narcisism p.3). Leven in het nu : het was zelfs een soort hippie ideaal. In het boek van Aldous Huxley (de Guru van de hippies) wordt dat als de droombeeld levenstijl voorgehouden. Zie de papagaai in het boek Pala Island: de schipbreukelingen die op dat verlaten eiland aanspoelen denken dat het onbewoond is, maar ze horen dan ineens een stem:   Here and now boys!. Het blijkt een papagaai te zijn ..Dat is het toch wat wij steeds maar weer vergeten..zegt de schrijver..daar ligt het geheim van de later aangetroffen nobele natuurmensen.. Here and now..Dat lijkt heel romantisch maar het bleek al gauw dat je dat alleen maar kon volhouden als je veel drugs gebruikte : ‘getting high with the help of your friends.’ WANT:  .. niets is zo erg als opgesloten te worden op de punt van de tijd, zonder enig besef van verleden en toekomst. Zoals De dichter Marsman dat al verwoordde meer dan 50 jaar geleden : Geen God noch maatschappij  houdt ons bij een in een bezield verband. Dat bedoel ik als ik spreek over  het teloor gaan van ieder historisch besef. Wij worden koalabeertjes..

Ik ben er deze maanden heel persoonlijk bij bepaald hoe erg het is als je bewustzijn van waar je bent inkrimpt tot de ervaring van een leven zonder tijdsbesef, zonder te beseffen dat je deel bent van een geschiedenis,  en hoe wij met 1000 draden in verbinding staan met een verleden en een toekomst, onderdeel te zijn van een wijder plan..Het is onverdragelijk te leven alleen op het punt van de tijd hier en nu zonder die band. Ik heb dat aan den lijve gevoeld door mijn zus, die Alzheimer heeft. Ja , ik weet best dat dat een ziekte is maar het heeft mij als nooit tevoren het besef gegeven hoe erg het is als je de band met het verleden verliest. De kern van die ziekte is vergeetachtigheid, ok iedereen heeft dat wel eens, maar als je echt vanmiddag al vergeten ben wat je vanmorgen beleefd hebt, dan is dat vreselijk, je leeft totaal alleen op het punt van dit moment: voor mij werd het even een soort van bestaansverheldering. Zo is het nu als je ieder besef van geschiednis mist , ieder besef van betrokken te zijn in een groter plan ..

Ik betrapte mij erop dat ik meedenkend met mijn zus zocht naar verlichting in haar gevoel van verlorenheid en leegte . Ik kon in eerste instantie niets anders bedenken dan afleiding , een moment van verstrooiing , dat je de pijn niet zo voelt  en mijn broer Piet en ik gingen aan de slag om haar TV weer aan de praat te krijgen, want die deed het niet..

Pascal heeft dat al tot uitdrukking gebracht in een van zijn Pensees: Er is niets zo erg voor een mens als te moeten stilzitten in een stoel..zodra wij zonder enige afleiding stilzitten in een stoel stijgt de verveling in ons op, leegte , zinloosheid, angst.. Hoe vult hij die op : door verstrooiing, “carpe diem” Paulus zei het al: ‘laten we eten en drinken want morgen sterven wij’..sombere gedachten bij de ziekte van Alzheimer.. maar het werkt voor een moment.. en toen heb ik iets ontdekt wat nog veel beter helpt, en dat kan ik iedereen aanraden: dat zijn fotoboeken. Naast haar zitten en kijken naar fotoboeken.. Ik dacht : dat is nu precies in het klein wat God ook met ons doet in het groot. Besef geven van de geschiednis met Hem, dat wij een verleden hebben en een toekomst. Laten zien : dit heden is gehecht aan een verleden en strekt zich uit naar een toekomst. Ongelofelijk. Dat is het wat God aanbiedt aan een cultuur die symbolisch gesproken collectief lijdt onder bestaansvergetelheid.. geestelijke Alzheimer. Eigenlijk kwam Hij vanmorgen even naast ons zitten met zijn fotoboek..en ineens werd ons als misschien nooit te voren de kracht van het evangelie duidelijk.  Het is de verkondiging van een geheimenis. Broeders en zusters zegt Paulus in zijn brieven : ik wil u niet onkundig houden van dit geheimenis van het koninkrijk. De basis ervoor is gelegd in het Oude Testament, de inhoud ervan is door Jezus onthuld en de uitwerking daarvan in ons leven door de apostelen uitgewerkt. Voorbereiding , inhoud en uitwerking.

1.      Eerst die voorbereiding: in het O.T.

Prediker 3: 11: God heeft ons als mensen de eeuw in het hart gelegd. Ik vind dat  het kernvers in de bijbel bij de bestrijding van de geest van onze tijd. Natuurlijk kan de mens niet leven op het punt van de tijd. Je loopt keihard tegen jezelf aan als je dat nastreeft. De Oosterse godsdiensten hebben die weg gekozen. Zie het ook hier populaire Zen-boedisme. De bijbel wijst een andere weg:  “God heeft al wat er is, een goede plaats in de tijd gegeven . Ja voor alles wat gebeurt is er een klokketijd , maar ieder ding dat gebeurt, gebeurt in samenhang en staat in een groter verband. Er is een tijd om te baren en er is een tijd om te sterven, er is een tijd om te planten en er is een tijd om te rooien. Er is een tijd om te doden en een tijd om te helen..en zo gaat de prediker voort; Hij wil zeggen dingen staan niet op zich zelf: er is samenhang: de ware tijd is niet Chronos, (zie vs.1 Er is voor alles een klokketijd, ze gebeuren hier en nu, ja, ok, maar ieder ding gebeurt in samenhang met iets anders, het passende moment, en dat is Kairos. Ieder ding staat niet los op zichzelf maar gebeurt in onlosmakelijke verbondenheid met iets anders, de geschiedenis is een lijn, wij komen ergens vandaan en gaan ergens heen, reeksen van tijd en gebeurtenissen rollen over ons heen.  Wij beseffen dat en het is ook goed zo (er klinkt zelfs in de slotsom in vs.11 een echo van Gen.1)  Hij heeft dit alles goed gemaakt. het zit in onze botten..dat diepe besef onderdeel van een plan te zijn..  Hij heeft de eeuw in ons hart gelegd, zo omschrijft Prediker het naar het beeld van God gemaakt zijn en ieder die dit verdringt doet zichzelf geweld aan. Wij willen het weten: waarom en hoe zo: waar gaan we heen en waar komen we vandaan..In het O.T. wordt de basis gelegd:  “zo zijn we gemaakt” Er is samenhang en ontwerp.. ook al zegt de Prediker in de hem eigeneerlijkheid:  maar het is nog niet onthuld. Dit weet ik wel , zegt dezelfde Prediker in het 3:11, het mag zo zijn dat God de mens de eeuw in het hart heeft gelegd maar toch kan de mens het werk van God niet van zich uit doorgronden.

Een lange reeks voorbeelden moeten dit punt er in branden; er is samenhang en die is goed. Vs. 11 : God heeft alles wat er is een goede plaats in de tijd gegeven. Het lijkt een citaat van Genesis: Hij heeft alles goed gemaakt , dat geldt van de geschapen dingen maar ook van de tijd en toen heeft hij  heeft de mens de eeuw in het hart, Genesis zegt: geschapen naar zijn beeld.  Prediker ziet het zelfs als het kernpunt van de mens als het beeld van God  : dat wij heel diep een besef hebben van eeuwigheid. Wij zijn doodongelukkig als we allen maar bij klokketijd moeten leven en niet zien hoe ons heden met al zijn pijn en aanvechting met verleden en toekomst verbonden is. Sterker nog: hier begint alle evangelieverkondiging:

Noot: In de R-K catechismus wordt in de inleiding het verhaal vertelt van de eerste bekering van de de Europeanen tot het evangelie, dat waren de Angelsaksen in Engeland , nog voor Willibrord, er wordt verteld hoe koning Edwin al zijn edelen bijeenbracht om te luisteren naar Paulinius, de evangelist die Paus Gregorius daar naar toe gestuurd had: Eerst moest er gezamenlijk door de edelen besloten worden of zij hen wel wilden toelaten. Het woord van een van de edelen gaf de doorslag: hij zei : Koning, als gij met uw graven en vazallen ’s winters om het haardvuur zit in een behagelijk verwarmde zaal, terwijl buiten de storm loeit en de regen en de sneeuw striemt, dan gebeurt het ineens dat een kleine vogel de zaal invliegt, hij komt door de ene deur naar binnen en vliegt door de andere weer naar buiten. Die paar ogenblikken in de zaal raakt hem het koude weer niet maar onmiddellijk als hij uit uw blik verdwijnt keert hij in de donkere wereld terug..Zo is het dunkt mij met het mensenleven. Wij weten niet wat eraan voorafgegaan is en en niet wat erop volgt. Als de nieuwe leer ons daarover enige zekerheid kan geven, is zij het waard dat wij haar volgen..(R.K.Cat. p.4).

2.      Daar sluit nu het evangelie inderdaad bij aan: Het onthult ons de samenhang, het plan, oorsprong en doel. Heel bijzonder hoe Jezus dat doet. Niet in de vorm van een catechismus met vraag en antwoord, of een dogmatiek met logische stellingen , een redelijk betoog, dat overtuigt, nee hij vertelt verhalen, gelijkenissen, en die lijken vaak raadselachtig.. de discipelen nemen Jezus apart en vragen hem om uitleg.. als je die verhalen neemt alleen maar ‘at face value’ zoals ze klinken, snap je ze echt niet zomaar.  Je moet er oren voor hebben die horen, het kwartje moet vallen, het zijn geheimenissen.

Hier raken we het unieke van de manier waarop in het N.T. te werk gaat: het N.T. zegt a.h.w. dat besef dat jullie hebben van de eeuw in het hart; dat verlangen wordt vervuld als je inzicht krijgt in het geheimenis van het Koninkrijk. Luister naar dit verhaal, zegt Jezus, van een boer en zijn twee zonen.. of een vrouw die haar parel verliest..het zuurdeeg en het mosterdzaadje.. enz enz en een wereld gaat voor je open. Zo werkt een geheimenis. Jezus spreekt in geheimenissen , Paulus zegt Ik verkondig u een geheimenis: het is Christus onder u , de hoop op heerlijkheid.., Johannes is het laatste bijbelboek ziet de slotonthulling van laatste geheimenis na het blazen van de laatste bazuin (Op.14). Bijzonder dat het plan van God ons dus onthult wordt als een geheimenis.

Geheimenis: 3 kernteksten

  1. Jezus sprak tot de discipelen in gelijkenissen omdat dat de manier was om hen de geheimenissen van het koninkrijk te onthullen. “Het is u gegeven om de geheimenissen van het Koninkrijk van de hemel te kennen”. Mattheus 13:11.
  2. Paulus: De gemeente is het gegeven het geheimenis te kennen dat eeuwen en geslachten lang verborgen is geweest maar nu aan zijn heiligen onthuld is: hun heeft God bekend willen maken  hoe glorierijk dit mysterie is voor alle volken: Christus onder u de hoop der heerlijkheid.. Kolossenzen 1:27
  3. Openbaring 10:7 bij zevende engel bij het blazen van de laatste bazuin wordt het geheimenis van God voleindigd: “het koningschap over de wereld is gekomen aan de Heer en aan zijn gezalfde en Hij zal asl koning heersten tot in alle eeuwigheden”.(11:15).

Even over dat woord geheimenis.

Een geheimenis is niet een geheim.
Een geheim is iets dat echt totaal onzichtbaar en onkenbaar is en het verliest dat karakter als het bekend wordt. Als het bekend wordt is het geen geheim meer. Dan ligt het op straat en heeft het  zijn fascinatie verloren..

Het is ook niet een mysterie voor ingewijden.
Dan kom je terecht in de duistere wereld van Nostra Damus en de vrijmetselarij , het geheim blijft verborgen en onkenbaar. Hooguit iets voor een paar ingewijden.. Maar dit waar Jezus van verteld wordt verkondigd , het wordt door Paulus onthuld. Ja, het was in de voorgaande eeuwen verborgen , staat er , maar thans , nu, is het u  bekend gemaakt.. ieder mag het weten, ja, moet het weten, maar het blijft tegelijk verborgen. Verborgen aanwezig. Ja, dat is de goede omschrijving van geheimenis.

Zo is het met dit plan van God, zo is het met Christus onder U , zo is het met het nu nog verborgen maar straks doorbrekende Koningschap van God. Je moet er oog voor hebben, en oor, het ligt niet op de straatstenen te koop , het wordt niet zo bewisbaar als de stelling van Pythagoras opgedrongen of in de vorm van een historisch archief na te pluizen , het blijft geheimenis. Wel aanwezig en toch verborgen.

Toen ik dit eerder een keer uitlegde kwam een vrouw die net een kind gekregen had met het commentaar dat het haar deed denken aan de tijd van zwangerschap: je weet dat het kind er is, het is geen hersenschim , er zit een feitelijke kant aan en toch ervaar je het bij tijden als onwerkelijk.  Een ander kwam met het voor beeld van een generaal met een verborgen krijgsplan. Dat leg je niet op straat, maar het is er wel en het werkt. Al deze beelden geven het heel unieke aan van het evangelie van Gods plan met deze wereld..Verborgen aanwezig.. zo is Hij in ons midden .

Geheimenis geeft alle ruimte voor onzekerheid, voor tastend zoeken, voor twijfelend vragen.. nee, we hebben geen watervaste bewijzen , je ziet het of je ziet het niet, mar er is wel enorm houvast: zie het fotoboek en luister naar de verslagen van wat God deed in de geschiedenis. De lijfspreuk van Groen van Prinsterer was: Er staat geschreven en er is geschied. Wij tellen er zelfs  onze jaren naar: God werd mens en heeft onder ons gewoond en wij hebben zij heerlijkheid gezien , als van de eniggeborene van de Vader Alles wacht op de doorbraak van zijn Rijk, Ja , het lijkt soms onwerkelijk, er is ruime voor onzekerheid, maar het geheimenis is gebouwd op feiten en bevestigd door wonderen en tekenen.. Zo staat het met dit geheimenis: Christus onder u!

Noot: In de herontdekking van de unieke vorm waarin het evangelie ons verkondigd is ligt ons wapen tegen de twee misleidingen die het christelijk geloof hebben bedreigd: aan de ene kant het fundamentalisme en aan de andere kant de vrijzinnigheid. Vrijzinnigen zien alleen de symboliek, De basis van het geheimenis. die ligt in de geschiedenis wordt losgelaten en de hoopvolle boodschap komt in de lucht te hangen en loopt gevaar om als troostvolle waan  te worden afgewezen. Fundamentalisme leest de bijbelse geschiednis alsof het gaat over de Slag bij Nieuwpoort. Het wil juist bewijzen geven uit de feiten en loopt het gevaar te denken dat je dan  het geheimenis hebt gered. Maar Jezus zei al: feiten alleen redden je niet, het is het licht dat door de feiten heenvalt dat ons het geheimenis doet zien. (Lucaas 16:30,31).

Ik lees bij de orthodox Joodse denker Jonathan Sacks: Het gaat in de Thora  nooit alleen over geschiedenis. Het gaat om geschiedenis met een doel, een onderliggend thema , een morele structuur, een beginpunt en een bestemming. Het verhaal van bijv. de Exodus is niet louter geschiedenis, met menselijke besluiten en menselijke  auteurs,  iets wat alleen interessant is omdat het lang geleden gebeurd is.  God speelt daarin een wezenlijke rol als regisseur en als hoofdrolspeler en  de thematiek is eeuwig. Het overkoepelend thema : van chaos tot orde, van slavernij tot bevrijding..(Exodus, boek van bevrijding, p.307). 

3.Dit leidt me tenslotte naar het derde punt Hoe kunnen we dit geheimenis vasthouden.. en doorgeven? In een tijd waarin het historisch besef kwijnt . Als het enige medicijn voor een hele generatie van mensen , hier in Europa , die lijden aan vergetelheid, nu ja, beter, die vallen in vergetelheid. Zie de leus van het postmodernisme:  er valt geen  verhaal meer te vertellen..Dan maar naar het Oosten . Zen. Luister naar  het : “ Here and now boys”.  Leven op de punt van het heden’. Ik ben er de laatste tijd bij bepaald hoe verschrikkelijk het is als verleden en heden en het hele besef van tijd je ontvallen. Geestesziekten zijn vaak metaforen van geestelijke ziekten..Vreselijk : hoe kan je daaraan werken om dat tegen te gaan?

Ik heb het eerste antwoord al gegeven in de inleiding: Fotoboeken. Die ons opnieuw het besef geven te leven op een lijn , in de tijd , die beweegt van een oorsprong naar een doel, rond het centrum , dat als symbool op de kerken in ons land staat afgebeeld. Om ons er dagelijks bij te bepalen.  Toen Israël door de woestijn trok naar het beloofde land toen leerde de Heer het om gedenkdagen te onderhouden : Paasfeest, pinksterfeest, Loofhuttenfeest..Vier de vierdagen. Dat lijkt een jaaropdracht. Ik kom uit een traditie waarin het kerkelijk jaar niet  niet erg werd onderhouden. Er wordt verteld dat Calvijn in de kerstdagen rustig verder ging met het lezen van Deuteronomium. Dat is jammer want zij helpen ons de weg te gedenken die God met ons gegaan is en gaat. Het is zelfs in ons weekritme ingebouwd.  De sabbat vieren bepaalde Israël bij het geheimenis van rust waarnaar wij in de geschiedenis op weg zijn.(Hebr. 4).  Op de eerste dag van de week kwamen  de eerste christenen bijeen om de opstanding van Christus te gedenken.  Israël moest dat gedenken zelfs in de dagelijkse kleding inbouwen.  Onder aan de priesterkleren moesten gedenkkwasten worden aangebracht. Die bepaalden hen erbij om dagelijks te beseffen : wij leven op een lijn, wij draaien niet in een cirkel, wij zijn niet gebonden aan het rad van het bestaan dat maar ronddraait. Wij zijn op weg en dezelfde hand , die Israël door de woestijn droeg, en die de discipelen leidde van Jeruzalem tot de einden van de aarde, die hand draagt ook ons!

Als wij het foto boek van alles wat ons voorging opslaan moeten we niet te snel verder bladeren. Bekijk liever één verhaal , één foto goed, dan er tientallen te laten passeren. Zo heb ik geprobeerd in het laatste boekje: Kijk eens goed naar Jozef: hoeveel er in dat ene leven al ligt opgesloten aan beloften voor ons: geen leiding zonder dieptepunten, geen leiding zonder toewijding, geen misdrijf of domheid zo diep dat het niet van God uit een wending ontvangt. Et is een keerpunt en een toekomst, zie al lezende hoe het de bedoeling is van God om ook jou in dit geheimenis te betrekken . Een geheimenis dat door niemand zo uitzonderlijk werd gezien als door Hanna, in de simpele gebeurtenis van een de geboorte van haar zoon. Denk aan Ester en hoe haar ogen opengingen bij die woorden van Mordechai: ‘wie weet was het met het oog op dit moment dat je dit bijzondere lot moest ondergaan’ en denk aan Daniel, die heel bijzonder werd aangeraakt door die andere wereld achter de onze..iedere foto geeft inzicht in het geheimenis dat uiteindelijk zo groot is dat Paulus ervan zegt dat het in geen mensenhart is opgeklommen , wat God bereidt, voor wie Hem liefhebben ( 1 Kor.2:9).

Vier uw vierdagen‘bij brood en wijn’

Voel de gedenkkwasten

Herstel van het ‘kerkelijk jaar’

Kijk in het fotoboek

Jozef: de ontknoping

Esther : onze inzet.

Let op de tekenen van de tijd..hef uw hoofden omhoog. Zie onze corona tijd in het licht van de bijbel. A final call.

Wie dat doet wordt bevrijd van dwang te moeten leven op de punt van de tijd “Jo,  Ik voel me  helemaal ‘zen’ man..” hoorde Paul van der Velde een van zijn studenten zeggen.. (ND.07-02-2021).

De bijbel voert ons mee van ‘zen’ naar ‘zien’.